Ελαιόλαδο: ένα βιολειτουργικό τρόφιμο με υγειοπροστατευτικές ιδιότητες
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη συζήτηση μεταξύ των επιστημόνων για το αν το ελαιόλαδο είναι απλό τρόφιμο – κυρίαρχο έλαιο στη Μεσογειακή Δίαιτα- ή μία τροφή με υγειοπροστατευτικές ιδιότητες.
της Αιμιλίας Ρηγάκου, μέλος Women In Olive Oil Greece, Χημικός- Υπ. Δρ. Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ
Όσον αφορά τη Μεσογειακή Διατροφή, το ελαιόλαδο αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της. Όσο για τα συστατικά του ελαιολάδου, εκτός από τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, περιέχει μοναδικά μικροθρεπτικά συστατικά, όπως οι φαινόλες. Σήμερα, υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες και κλινικές δοκιμές που υποδεικνύουν τις υγειοπροστατευτικές ιδιότητες του ελαιολάδου και των συστατικών του.
Στην αρχαία Ελλάδα το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε ως φάρμακο.
Στην αρχαία Ελλάδα το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε από τον Ιπποκράτη και τον Διοσκουρίδη ως φάρμακο. Ο Διοσκουρίδης συνιστούσε για την καλύτερη υγεία το αγουρέλαιο το γνωστό στην αρχαιότητα ως ομφάκινο ή ωμοτριβές. Πράγματι, είχε παρατηρήσει πολλές ευεργετικές ιδιότητες στο «άγουρο ελαιόλαδο», το οποίο το χαρακτήρισε πικρό και πικάντικο και το συνιστούσε για τον πονοκέφαλο και τον πονόδοντο, δηλαδή ως αντιφλεγμονώδες φάρμακο.
Στον Ιπποκράτειο Κώδικα συναντώνται πάνω από 63 χρήσεις του ελαιολάδου για την αντιμετώπιση των ασθενειών.
Ο Πλούταρχος στα «Ηθικά» του αναφέρει τη χρήση του «υδρέλαιου» για την αντιμετώπιση της μαστίτιδας. Στο ιερό του Ασκληπιού της Λεβήνας, στην Κρήτη, όπου λατρευόταν η Υγιεία Σώτειρα χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο για να παρασκευάσουν ειδικές αλοιφές και ιάματα. Επίσης, ο Δημόκριτος έδινε μεγάλη σημασία στην επάλειψη του σώματος με λάδι για τη διατήρηση της υγείας.
Το ελαιόλαδο δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί ως παραδοσιακής ή καλώς καθιερωμένης χρήσης φυσικό φάρμακο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ) ή τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων FDA, αλλά έχει αναγνωριστεί από τον EFSA (Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Ασφάλεια των Τροφίμων) και τον FDA ως τρόφιμο με υγειοπροστατευτικές ιδιότητες. Στο πλαίσιο αυτού του κανονισμού, το ελαιόλαδο μπορεί είτε να μορφοποιηθεί σε κάψουλες είτε να τυποποιηθεί σε μπουκάλι και να πωληθεί στο φαρμακείο ως συμπλήρωμα διατροφής.
Το ελαιόλαδο μπορεί να προστατεύσει τα λιπίδια του αίματος από το οξειδωτικό στρες
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό της ΕΕ (432/2012), το ελαιόλαδο μπορεί να προστατεύσει τα λιπίδια του αίματος από το οξειδωτικό στρες. Ο ισχυρισμός αυτός ισχύει μόνο για τα ελαιόλαδα που περιέχουν τουλάχιστον 5 mg υδροξυτυροσόλης και τα παράγωγά της (π.χ. σύμπλεγμα ελευρωπαΐνης και τυροσόλης) για κάθε 20 g ελαιολάδου ενώ πιστεύεται ότι η ευεργετική τους δράση παρέχεται με ημερήσια δόση 20 g ελαιολάδου.
Η ελαιοκανθάλη και η ελαιασίνη στο ελαιόλαδο
Η ελαιοκανθάλη, η οποία είναι υπεύθυνη για την αίσθηση καψίματος που νιώθουμε πολλές φορές όταν καταναλώνουμε ένα φρέσκο αγουρέλαιο, έχει δείξει αντιφλεγμονώδη δράση όμοια της Ιβουπροφαίνης1. Επιπλέον, η ελαιοκανθάλη έχει δείξει να προστατεύει από τη νόσο Alzheimer2, τη ρευματοειδή αρθρίτιδα3, καθώς και να εμποδίζει τις μεταστάσεις όγκων4. Όπως είναι γνωστό, χρόνια έκθεση σε αντιφλεγμονώδεις παράγοντες όπως είναι η ελαιοκανθάλη, προσφέρει προστασία έναντι καρδιαγγειακών5 και κατ΄επέκταση και της γήρανσης!
Στο ελαιόλαδο εκτός από την ελαιοκανθάλη περιέχονται και άλλα συστατικά με παρόμοια δράση, όπως η ελαιασίνη, η οποία έχει την πιο αντιοξειδωτική δράση από τις ουσίες του ελαιολάδου, καθώς και τα άγλυκα της ελευρωπαϊνης και του λιγκστροσίδη, τα οποία έχουν δείξει επίσης αντιοξειδωτική δράση, προστασία από τη νόσο Alzheimer6 και αντιμεταστατική δράση7. Το ελαιόλαδο όμως συνεχίζει να μας εκπλήσσει διότι ανακαλύπτουμε και νέα μικροσυστατικά που ανήκουν στην ίδια κατηγορία με τα παραπάνω και ενδεχομένως να παρουσιάζουν όμοιες ή επιπλέον δράσεις (ελαιοκορωνάλη, ελαιομισσιονάλη, ελαιοκανθαλικό οξύ)8,9.
Από το 2012, ένας αξιόπιστος και γρήγορος τρόπος ανάλυσης των Εξαιρετικών Παρθένων Ελαιολάδων έχει αναπτυχθεί στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων του Τμήματος Φαρμακευτικής του ΕΚΠΑ και αφορά την περιεκτικότητα των ελαιολάδων αυτών σε φαινόλες. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στο NMR (Πυρηνικός Μαγνητικός Συντονισμός)8,10,11 παρέχοντας πληροφορίες για τις φαινόλες του ελαιολάδου με ένα απλό πείραμα: μετρώντας όλες τις ουσίες που αφορά ο ανωτέρω κανονισμός, ώστε οι παραγωγοί να είναι σε θέση να λάβουν τις πληροφορίες που χρειάζονται για να τοποθετήσουν τον ισχυρισμό υγείας στην ετικέτα τους.
Συνεπώς, έχει δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων του Τμήματος Φαρμακευτικής του ΕΚΠΑ, που περιέχει περίπου 8500 δείγματα ελαιολάδου μέχρι σήμερα.
Αυτή η βάση δεδομένων μάς παρέχει επιπλέον τη δυνατότητα να ανατρέχουμε σε αυτή όταν ανακαλύπτουμε ένα νέο συστατικό στο ελαιόλαδο και να βρίσκουμε την περιεκτικότητά του σε όλα τα ήδη αναλυμένα με αυτή τη μέθοδο, ελαιόλαδα. Έτσι, όταν ανακαλύψαμε την παρουσία του ελενολιδίου – αντιυπερταστικού συστατικού του ελαιολάδου – επιστρέψαμε σε αυτή τη βάση δεδομένων και ποσοτικοποιήσαμε την ουσία αυτή σε 2120 δείγματα ελαιολάδου!
Μπροστά σε αυτό το αυξανόμενο σύνολο τεκμηρίων, ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί ότι το ελαιόλαδο αν είναι πλούσιο σε φαινόλες αποτελεί ένα βιολειτουργικό τρόφιμο που μας παρέχει υγειοπροστασία.